Kanıta Dayalı Sanat Terapisi

Sanat terapisi nedir ? Sanat terapisi hangi alanlarda işimize yarar ?

Yusuf Alperen KÜÇÜKARSLAN

Üsküdar Üniversitesi Uygulamalı Psikoloji Yüksek Lisansı

OCAK 2023, Şırnak

ÖZET

            Sanat ve psikoloji çok eski tarihlerden bu yana bütünleşik bir biçimde kullanılmaktadır. Sanatın psikolojiye entegre edilmesiyle projektif testler, Sineterapi, Fototerapi, Renkterapi gibi terapi modelleri ortaya çıkmıştır. Bu terapi modellerinin ortak yanı ise bireyin altta çözümlenmemiş duygu, düşünce, davranışlarını dışavurum yoluyla bireyin yeniden işlemesine olanak vermesinden gelir. Sanat Psikoterapi modelleri araştırmalara göre farmakolojik tedaviyle etkinlik bakımından eşdeğerdir. Sanat psikoterapilerinin uygulandığı psikolojik bozukluklar ise Travma sonrası stres bozukluğu, Depresyon, Anksiyete Bozuklukları, Şizofreni türü bozukluklardır. Sanat psikoterapilerden sadece ruhsal değil fiziksel hastalıklarda da faydalanılmaktadır. Sanat psikoterapilerinin etkinliği yapılan çalışmalarla görülmüştür.

Sanat ve Psikoloji Tarihçe

Psikoterapi tabiri eski Yunanlılar tarafından ortaya çıkarılmış sağlık alanına derman olması amacıyla ortaya atılmıştır. Bağlamında düşünecek olursak psikoterapi tabiri ruhsal iyileştirme, diğer bir bakış açısıyla farmakolojik dışı tedaviler ve fiziksel tedavi olmadan bireylerin ruhi sıkıntılarına fayda sağlaması amacıyla ortaya çıkmıştır(Yazıcı vd.,2017). Psikolojik sağaltım diğer bir anlamda bireyin bilişsel, duygusal ve tavırlarında oturumda ilişkiye dayalı sağaltımı şeklinde açıklanabilir. Ortaya konulan çalışmalarda zorlayıcı veya kolaylaştırıcı yaşam olaylarının bilişsel, duygusal ve davranışsal ilişkisinde alakalı bulunduğu ve doğuştan getirilen özelliklerin üstünde de ortaya çıkarıcılığı kanıtlanmıştır. Bağlamsal düşünülürse ‘‘epigenetik’’ çalışmalar ve nörogörüntüleme araştırmalarında beynin fonksiyonel dönüşümleri farmakolojik sağaltımlarla etki mekanizmaları yakın bulunmuştur(Öztürk ve Uluşahin, 2016).

Yıllardır hayatın vazgeçilmez bir noktasında bulunan sanat uzun yıllar sağaltım etkisinden yararlanılmıştır. Psikolojik yardımda mısırlılar sanatın farklı alanlarından yararlanırken diğer yandan Yunan insanları ise sahnelenmiş oyunlarda, müzikten faydalanmış, 19. Yy. sonlarında sanatın terapideki yeri fark edilmiştir. Adrian Hill, verem hastalarında tasvirler çizerken veremli bireylerin örselenmiş yaşantılarını ve hislerini yaşadıklarını fark etmiş ve ‘‘Sanat Terapisi’’ şeklinde adlandırmıştır (Demir, 2022).

Bireylerin hayat akışı içerisinde oldukça faydalandıkları bir kavram olan sanat, danışanların ruh sağlığı üzerinde faydalanılmasıyla keşfedilen sanat terapisi yalın bir biçimde kavramsallaştıracak olursak hayat olumsuzlukları, örseleyici yaşantılara maruz kalma ve patolojik durumlarla karşı karşıya kalan bireylerin hislerine karşı farkındalık oluşturma olarak adlandırılabilmektedir (Bostancıoğlu ve Kahraman, 2017; Demir, 2022; Öz, 2015).

Sanat terapisi adlandırması, Amerikan sanat terapisi derneği yoluyla bedensel, bilişsel ve devinimsel alanların sağaltımı ve becerilerin artırmak için sanatın yeniden oluşturucu niteliklerinden faydalanılan ruh sağlığı şeklinde kavramsallaştırılmaktadır. Bireyler hislerini fark ederek içsel gerilimi ve davranışsal olarak yönlendirme sürecine girmekte ve toplumsal güçlerini artırmaktadır. Bundan dolayıdır ki anksiyete düzeyleri düşüş göstermekte, kendine dair algıları olumlu olmakta ve normale uygun bakış açısı geliştirmektedirler. Bu terapiler psikiyatri ve psikoloji bilimi, rehabilitasyon, öğretim kurumlarında, bireysel, eşler arası gibi topluluklarda kullanılmaktadır. Bu modelde hedef bireyin fonksiyonelliğine ve his yaşantısına katkı sağlamak, düzenlemektir (ATCB, 2022).

Sanat ve Psikoloji Yöntemler

Terapi kuramcılarının arasındaki değişiklikler sanat terapisine de sirayet etmiştir. Sanat terapisinin bugününde ekspresyonist yaklaşım oldukça fazla kullanılmakta bulunsa da kuramsal temelleri olan sanat terapileri de oldukça fazladır. Dinamik psikoloji, Anlam temelli, BDT temelli şeklinde kuramsal bakış açılarının sanat terapisine entegre edilerek kullanılır. Terapi yaklaşımının bireylerde etkisi bilinçaltı hatıralar, zıtlıklar ve yaşanmayı reddedilmiş hislerin sanat yoluyla yaşanmasıdır. Bağlamında düşülürse bilinçaltı adlandırmaların iyileştirilmesi, düşlerin ve simgelerin temelinde ortaya çıkarılmış Dinamik yaklaşım terapide kullanılabilecek modellerin önemlilerindendir. Freud’un sanatla yoğun uğraşısı, Carl Jung’un hayallerle uğraşısı, araştırmaları gün geçtikçe farklılaşmış, çoğalmıştır. Tematik Algı Testi, Çocuklarda Tematik Algı Testi, Mürekkep lekesi gibi yansıtıcı testlerle kullanılmaktadır r (Burger, 2016; Öztürk ve Uluşahin, 2016).

Fototerapi sanat terapisinin dallarındandır. Doug Stewart aracılığıyla; sıkıntı oluşturan ruhsal belirtileri sağaltım ve gelişimle terapi yoluyla dönüşüm oluşturmak amacıyla fotoğrafın donanımlı danışmanlar tarafından uygulanması şeklinde adlandırılabilir. Fototerapi tek başına bir kuram değildir, hasta ile danışmanın ilişkinin güçlenmesine katkı sunar. Fototerapi bireyin özüne karşı yaklaşmayı ve özünün farkına varması açısından katkı sunar. Her bireye ve fiziksel ya da ruhsal problem durumunda kullanılabilmektedir. Oturuma getirilen fotoğraflar terapi sürecinin başlangıcıdır. Oturumun ilerleyen safhalarında oturuma konu olan fotoğraflardan birinin danışanda ortaya çıkan hatıralar, hisler, bilişler ve çıktılar irdelenir. Oturumda ayrılan fotoğraf bireyin belleğine projektif işleviyle bazı hatıraların canlanmasını hedeflenir. Oturumda, bellekteki anıların ve imajların tekrardan hikayeye dönüşmesi ve dışavurumuyla imajların da hikayeye dönüştürülmesi irdelenir. Bireyler dışavurumlarıyla özlerinin farkındalığını yakalarlar. Terapi modelinde terapist bireyi yönlendirerek yardımcı olmakla beraber bireye yardımcı olur(8).

Sineterapi terapide ek olarak kullanılan yöntemlerdendir. Psikolojik destek sürecinde hislere yönelik etki uyandırmak, danışanda zihinsel süreçlere farkındalık, kendini başkalarıyla ilişkilendirme, duygusal boşalım etkisi olan fonksiyonel bir tekniktir. Bu yaklaşıma göre filmler bireylerde sevgi, neşe, korku, öfke türü hislerin yaşanması, detaylı incelenmesi ve sembolize etmeye önayak olan hikayelerle sembolize edilerek halihazırda bulunan terapiye karşı koymanın önüne geçmek amaçtır. Günümüzde oldukça sık kullanılan tekniklerdendir. Bu model duygusal dolaşımı aktif etmek için fonksiyonel fayda sağlaması, psikoz, depresiflik, obsesif kompulsif, romantik ilişkiler, imtihan korkusu, içki bağımlılarında, kayıp, TSSB, türü problem durumlarında sağaltımda eğitimli danışmanlarla uygulanmaktadır (ASLAN, A. G. 2020).

Sanat Terapisi ve Depresyon

Renk günümüze değin farklı durumlarda misal verecek olursak ruh biliminde, dirim biliminde, felsefede patolojileri sağaltmak amacıyla uygulanmıştır (Saunders, 1998). Renklerin hisler ile yakından bağlantıları vardır r (Jin, Yu, Kim, Kim, & Chung, 2009). Bir çalışmaya göre ruhsal ve fiziksel sıkıntıların ve semptomların bulunduğu ve sosyal yaşantıda sık karşılaştığımız depresyon sağaltımında renk terapisi otuz beş bireyde uygulanmıştır. Çalışmaya göre otuz beş bireyde renk terapisinin faydaları keşfedilmiştir(Bal, F. 2019).

Müzik Terapi ve Şizofreni

Şizofrenide kullanılan yöntemlerden biri müzik terapidir (Heinssen ve ark. 2000). Bazı araştırmalar müzik ile terapinin sınırlı duygulanmanın azalması, konuşmada artış, sosyalleşmede fazlalaşma, istekte artmalar müzik terapinin sonuçlarındandır(Birkan, 2014).

Kanıta Dayalı Sanat Terapisi

Söze dayalı anlaşmada ve davranım bozulmalarında, psikoz, beyinsel problemler, otistik bireylerde, akıl hastalıklarında, kötücül ur hastalarında ve bedensel rahatsızlıklarda, sık transferans ve kontr transferansın bulunduğu kişilik bozukluklarında, TSSB tablosu bulunan danışanlarda saldırganlık ve kabul etmeme gibi problemlerin çözümünde sanat terapileri uygulanmaktadır (Eren, 1998, akt. SPD, 2022).

Lamont vd. (2009) sınırda kişilik bozukluğu teşhisi konulmuş, özüne zarar verici durumlarının olduğu, sağaltım yapılan terapi iş birliği oluşmamış kırk altı yaşlarında bayan bir bireyler on bir oturum yapılmış ve sanat psikoterapisi kullanılmıştır. Terapide bayanın tüm oturumlarda oluşturduğu tasvirler aracılığıyla örseleyici yaşantısının, bilişlerinin, hislerinin aktarıldığı incelenmiştir. Oturumlardan elde edilen netice ise bireyin tasvir tecrübesi elde etmiş olması ve keyiflendiği bir duruma ilgisini verebilme niteliğini kendine katmış olmasıdır. Birey oturumlardan sonra izlendiğindeyse tasvir edici aktivitelere yöneltildiği durumda sakinleşmek amacıyla uyguladığı görülmüştür. Birey için önemli özellik diğer yandan ise çalgı aleti kullanmaya ilgisini tam anlamıyla verebileceğidir. Bu bağlamda devamlılığı sağlanmış, ferahlatıcı özellikler elde edilmiştir(Lamont vd. 2009).

Majör depresif tanılanmış bireylerin beklenti ve olumlu algılarını çoğaltmak amacıyla uygulanan araştırmada ‘‘Yüzüklerin Efendisi’’ bölümlere ayrılarak seyredilmiş bireylerde, ‘‘Beck Depresyon envanteri’’ sonuçlarına bakıldığında umut kaybı oranlarının dörtte biri kadarı yok olduğunu, umut artışının dörtte biri oranında yükseldiği gözlemlenmiştir (Powell, M. L. 2008). Az düzeyde zeka geriliği bulunan ebeveynlerde film seyretme ve grup seanslara alındıklarında sineterapinin düşünsel, hisler, devinimsel, sembolizeyi basitleştirdiğini sineterapinin düşünsel, tavırsal, devinsel farklılaşmalar ortaya çıkardığını ve ruhsal gerilime karşı etkinliği kanıtlanmıştır (Abedin , Molai 2010).

                                    SINIRLILIKLAR VE ÇIKARIMLAR

             Sanat ve psikoloji travma sonra stres bozukluğu, depresyon, şizofreni, anksiyete, kanser, fiziksel hastalıklarda kullanılabilen çok yönlü bir psikoterapi yöntemidir. Ancak sanat psikoterapileri Psikodinamik kökenli dışavurumcu psikoterapiler olarak kullanımının yaygınlığı söz konusudur. Günümüzde yaygınlığı oldukça fazla olan bilişsel davranışçı terapiler, varoluşçu terapilerle yan yana görülmediği kanaatindeyim. Uzun süreli terapilerle kullanılması nispeten daha kısa süren terapilerle kullanımı oldukça zorlaştırmakta olduğu kanaatindeyim. Sanat psikoterapileri etkinliği yüksek olmasına karşılık bireye sorunlarının çözümünde hatalı düşünce süreçlerini yeniden işlemesine fırsat tanımadığı için sorunların tekrarında zamandan ve mekandan tasarruf sağlamayacağı, bireyin tek başına kullanamayacağı kanaatindeyim. Sanat psikoterapilerinin tek başına kullanımının bireye yarar sağlamakta eksik kalacağı, yeni psikoterapistlerin uygulamasının zor olacağı kanaatindeyim.

KAYNAKÇA

Cüneyt, O. (y.y.). Psikodinamik Yönelimli Sanat Terapisi. Türkiye Bütüncül Psikoterapi Dergisi, 5(10), 31–41.

Yazıcı, A. B., Yazıcı, E., & Özakkaş, T. (y.y.). Türkiye Bütüncül Psikoterapi Dergisi.

Demir, V. (2022). Sanat Terapisi, Temel Psikoloji Kuramları ile Dışavurumcu Sanatın Bütünleşmesi. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.

Bostancıoğlu, B. ve Kahraman, M. E. (2017). Sanat Terapisi Yönteminin ve Tekniklerinin Sağlık-İyileştirme Gücü Üzerindeki Etkisi. Beykoz Akademi Dergisi, 5(2), s. 150-162.

ATCB. (2022). Art Therapy Credentials Board; What is Art Therapy? https://www.atcb.org/what-is-art-therapy/, Erişim Tarihi: 12.04.2022.

SPD. (2022). Sanat Psikoterapisi ve Yaratıcılık. https://www.sanatpsikoterapileridernegi.org/ sanat-psikoterapisi-ve-yarat305c305l305k.html, Erişim Tarihi: 13.04

Eren, N. ve Saydam, M. B. (2019). Sınır Kişilik Bozukluğu Hastalarının Bireysel Psikodinamik Sanat Psikoterapisi Sürecindeki Değişimlerinin İncelenmesi. Anatolian Journal of Psychiat

Öztürk, O. ve Uluşahin, A. (2016). Ruh Sağlığı ve Bozuklukları. Ankara: Bayt Yayın Hizmetleri.

Lamont, S., Brunero, S. ve Sutton, D. (2009). Art Psychotherapy in a Consumer Diagnosed with Borderline Personality Disorder: A Case Study. International Journal of Mental Health Nursing, 18(3), s. 164-172.

8. drozdoğan.com [Internet]. Prof. Dr. Mustafa Özdoğan; 2018[Alıntı 2 Nisan 2018]. Erişim: https://www.drozdogan.com/fotograf-terapisi-vekanserde-kullanimi/.

ASLAN, A. G. (2020). Duygu odaklı terapi: duyguların dili ve sinematerapi. Türkiye Bütüncül Psikoterapi Dergisi, 3(5), 1-16.

Powell, M. L.(2008). Cinematherapy as a Clinıical Intervention: Theoretical Rationale and Empirical Credibility .University of Arkansas. 17-81. (UMI no. 3341245).

Molaie,A., Abedin, A. ve Heidari, M. (2010). Comparing the Effectiveness of Group Movie Therapy (GMT)Supportive Group Therapy (SGT) for Improvement ofMental Health in Grieving Adolescent Girls in Tehran. Procedia Social and Behavioral Sciences, 5, 832–837. doi:10.1016/j. sbspro.2010.07.194

Saunders, B. (1998). What is color? (Man’s perception of colors). British Journal of Psychology, 89, 697-704.

Jin, H. R., Yu, M., Kim, D. W., Kim, N.G., & Chung A. S. W. (2009). Study on physiological responses to colour stimulation. International Association of Societies of Design Research: Proceedings of an international conference held in COEX, Seoul, 18-22 October 2009, (pp. 1969-1979). Korea: Korean Society of Design Science

Bal, F. (2019). RENK TERAPİ’NİN DEPRESYON ÜZERİNDEKİ ETKİSİNİN İNCELENMESİ. Journal of International Social Research, 12(62).

Heinssen, R.K., Liberman, R.P., Kopelowicz, A. (2000). Psychosocial skills training for schizophrenia: Lessons from the laboratory. Schizophr Bull, 26;21–46.

Birkan, Z.I. (2014). Müzikle Tedavi, Tarihi Gelişimi ve Uygulamaları. Ankara Akupunktur ve Tamamlayıcı Tıp Dergisi, 2(1);37-50.