Zindan Adası filminin psikolojik rahatsızlık boyutları açısından incelenmesi (SPOİLER İÇERİR)

Yusuf Alperen KÜÇÜKARSLAN

Ocak 2024, Denizli

Filmin başrol oyuncusu Teddy Danielstir. Teddy Disosyatif kimlik bozukluğu, delüzyonel bozukluk ve travma sonrası stres bozukluğu yaşamaktadır… Filmde üzerinde durulan psikopatoloji birden fazladır. Ancak en çok üzerinde durulan psikopatoloji ise disosyatif kişilik bozukluğu olduğu düşünülmektedir. Teddy Daniels savaş sonrası flashbackleri olduğu gözlemlenmiştir buna dayanarak travma sonrası stres bozukluğunu görebiliyoruz. Ayrıca Teddy delüzyonel bozukluk, sanrısal bozukluğu da oldukça fazla yaşamaktadır. Filmde diğer işlenen psikopatolojilere bakıldığında Teddynin eşi olan Dolaresin manik depresif yaşamasıdır. Film akıl hastanesinde geçtiğinden dolayı filmde çok fazla psikopatoloji görmek mümkün. Recheal Solando Teddy Daniels’in kendi kocası olduğunu ve hapishanenin evinin olduğunu düşünmektedir. Burada borderline düşündürmektedir. Bridget Kearns madde kullanımına bağlı bozukluk yaşadığı düşünülmektedir. Ayrıca filmin başındaki bahçivan donup kalmaktadır bu da bize disosyatif bozukluğu düşündürmektedir. DSM-5 (2014)

Dissosiyasyon kimlik bozukluğu bilinç, bellek, kimlik, duygu, beden algısı, motor kontrol ve davranış alanlarının bütünlüğünde bölünme ve sürekliliğin bozulmasıyla karakterizedir. Çözülme belirtileri psikolojik işleyişin her alanını bozabilir. Sübjektif yaşantının sürekliliğinde bozulmayla birliktelik gösteren farkındalıkta ve davranışa yönelik istemsiz intrüzyonlar (kimlik bölünmesi, kendine yabancılaşma ve gerçekdışılık gibi “olumlu” çözülme belirtileri) ve/veya b) normalde erişilmesi mümkün olan bilgilere erişememe ya da normalde denetlenmesi mümkün olan zihinsel işlevleri kontrol edememe (Unutkanlık gibi “olumsuz” çözülme belirtileri. DSM-5 (2014)

İki ya da ikiden çok ayrı kişilik durumu ile belirli kimlik bölünmesi. Bu durum, kimi kültürlerde cin çarpması yaşantısı olarak tanımlanır. Kimlikte bu bölünme, kendilik duyumunda ve eylemlerini yönetebilirlik algısında sürekliliğin belirgin olarak bozulmasını kapsar ve duygulanım, davranış, bilinçlilik, bellek, algı, biliş ve/ya da duyusal-devinsel işlevsellikte bununla ilişkili değişiklikler bulunur. Bu belirti ve bulgular, başkalarınca gözlenebilir ya da kişi bunları bildirir. Gözünde aşırı büyütme (göklere çıkarma) ve yerin dibine sokma uçları arasında gelip giden, tutarsız ve gergin kişilerarası ilişkiler örüntüsü.

Sıradan bir unutkanlıkla açıklanamayacak bir biçimde, günlük olayları, önemli kişisel bilgileri ve/ya da örseleyici olayları anımsarken yineleyici boşluklar olması. Kendine kötülüğü dokunabilecek en az iki alanda dürtüsellik (örn. para harcama, cinsellik, madde kötüye kullanımı, güvensiz araba kullanma, tıkınırcasına yeme). (Not: Beşinci tanı ölçütü kapsamına giren intihar ya da kendine kıyım davranışını burada kapsamayın.)

Bu belirtiler, klinik açıdan belirgin bir sıkıntıya ya da toplumsal, işle ilgili alanlarda ya da önemli diğer işlevsellik alanlarında işlevsellikte düşmeye neden olur. Duygudurumda belirgin bir tepkiselliğin olmasına bağlı olarak duygulanımda tutarsızlık (örn. yoğun dönemsel disfori, kolay kızma ya da genellikle birkaç saat, ancak seyrek olarak birkaç günden daha uzun süren bunaltı).

Bu bozukluk, genel kabul gören kültürel ya da dinsel bir uygulamanın bir bölümü değildir. Not: Çocuklarda bu belirtiler imgesel oyun arkadaşları ya da başka düşlemsel oyunlarla daha iyi açıklanamaz

5.Bu belirtiler, bir maddenin (öm. alkol esrikliği sırasında ortaya çıkan bilinç kararmaları ya da davranış kargaşalan) ya da başka bir sağlık durumunun (örn. kompleks parsiyel katılmalar) fizyolojiyle ilgili etkilerine bağlanamaz. DSM-5 (2014)

Epidemiyoloji

           Dissosiyasyon Türkiye’de Sivas’ta yapılan araştırmalarda 648 katılımcıya bir kadın örneği üzerinde tanımlanmış görüşmeler yapılmıştır. Dissosiyatif bozuklukta genel prevelansı %18,3 nufüsa oranı %1,1 i  Disssosiyatif olarak görülmüştür. Sivas’ta yapılan araştırmada bu bozukluğa sahip bireylerin %47,4’ünü işaret etmektedir. Ankara birinci basamak sağlık merkezinde araştırmada prevelansı %27,2 hayatlarında görülme olasılığı ise %48,2 şeklinde artış göstermiştir. İlk olarak olarak farklı kişilik özelliklerine dayanan durumlar, kronik kompleks dissosiyatif bozukluklar için %5,2’lik bir dağılım göstermiştir. Yataklı psikiyatri servislerinde bu dağılım %5’e yükselmiş, psikiyatri polikliniklerindeyse bu oran %2-3 olarak görülmüştür. Araştırmaların gösterdiği şey ise psikiyatri dışında bu yayılım %0,20 görülmektedir. Dissosiyasyonun yaş ilerledikçe azaldığı ve kullanılmadığı görülmüştür.(Şarlak & Öztürk, 2018)

2.1.  Etiyoloji

• Çocuk istismarı

Çocuk istismarı bugün de gördüğümüz sosyal problemlerden biridir. WHO, çocuk istismarında çocuğun hayatına, sağlığına, gelişimine, güven ve sorumluluk yeteneklerine saldırı şeklinde tanımlanmaktadır.(SONER & AYKUT, 2017)

Fiziksel İstismar

Tespitinin en kolay olan istismar türüdür. Vurma, ayakla vurma, diş geçirme, iple boğma, ateşle yakma, fırlatma, çocuğa zarar verecek herhangi bir eylemi genellikle çürük, kabarcık, yanık, kırık, çıkık gibi belirtilerle kendini gösterir. (SONER & AYKUT, 2017)

Duygusal İstismar

Çocuğun içsel gelişimine darbe vuran sonradan tespiti zor bir istismardır. Çocuğun eylemlerinden dolayı azarlamak, tehdit etmek, sevildiğini yansıtmamak, düşüncelerini sürekli baskılamak, yok saymak, rahatlatıcı etkinlikleri yasaklamak. (SONER & AYKUT, 2017)

• Cinsel İstismar

Bulunması en zor istismar çeşididir. Toplum  baskısı yüzünden gizlenmektedir. Çocuk ve yetişkin arasındaki her türlü cinsel etkileşim şeklinde açıklanabilir. (SONER & AYKUT, 2017)

• Ensest

Öz üvey ayrımı yapılmaksızın her türlü ebeveynlik ilişkisinde cinsel eylem şeklinde olduğu ifade edilebilir.

Buna dayanarak çoğunlukla dissosiyatif kimlik bozuklukları, çocukların deneyimledikleri olayı hafızalarına geri getirmek istememeleri ve o olayı hatırlamamak istemeleriyle ilişkili olduğu düşünülmektedir. Baskıyı azaltmak için çocuklar alterler geliştirirler. Bu kişilikler ev sahibi kişilikten daha fazla güçlüdür ve çocuğun üzerindeki baskıyı azaltma yönünde işlev görür. Ancak tedavi edilmesi gerektiği unutulmamalıdır.(SONER&AYKUT,2017)

Genetik Ve Çevresel Faktörler. DKB’ nin erken yaşantılara bağlı travma sonrası ortaya çıktığı, fiziksel, cinsel, duygusal taciz olduğu bilinmektedir. Her dissosiyasyon kimlik bozukluğu yaşayan bireyde çocukluk travması mevcuttur. Bunların yanında çocukluk çağı invazif, korkutucu ve acıya maruz bırakan tıbbi öykülerde DKB’de görülmüştür.(BOZUKLUĞU, y.y.)

Nörobiyolojik Faktörler.

Nörobiyolojik faktörlerin araştırılmasına yeni başlanmıştır. Bundan dolayı nörobiyolojik faktörlerin araştırılması emekleme sürecindedir. (BOZUKLUĞU, y.y.)

Tedavide Güncel Durum ve Tartışmalar

DKB’ de yapılan çalışmalar %92’sinin intihar düşüncelerinin olduğunu %60-80’ninin intihar girişiminde bulunduklarını göstermiştir. Travma merkezli psikoterapiler kullanılmakta ve bu davranışların önüne geçilmektedir. (ÖZTÜRK & DERİN, 2021)

Psikoterapide Güncel Durum

Terapötik alyans yerine Öztürk tarafından geliştirilen terapötik karşılıklık kavramının bütünleyici bir nitelikte olduğu ve terapötik karşılıklığın dissosiyatif bozuklukta en temele alındığı görülmektedir. Travma merkezli alyans model terapisi, terapist eşliğinde hem host hem alter kişilikler ile çalışılmaktadır. (ÖZTÜRK & DERİN, 2021).

Travma Merkezli Alyans Model Terapi

             Bu terapiye göre hem host hem de alter kişiliklerle terapist arasında hem alter kişiliklerin birbirleri arasında üçlü bir ‘‘terapötik karşılıklık’’ şarttır. Tedaviyi oluşturan en önemli unsur burasıdır. DKB’ de danışanların majör bir kısmı bozuklukla baş edemediklerinden intihar eğilimlerinin olduğu görülmektedir. Klinik psikologlar intihar düşüncesinde psikiyatristlerle çalışarak bu düşünceyi hospitalize ederler.(ÖZTÜRK & DERİN, 2021).

Yardımcı Tedaviler

DKB’ de  ilaç, terapi ve hipnoz kullanılmaktadır. DKB’ de  komorbiditede ilaç kullanımına karşın DKB’ ye özgü bir ilaç bulunmamaktadır.  En verim alınan yöntem psikoterapidir. (Öztürk, 2017)

DKB’de güçlendirilmiş faz odaklı travma terapisi kullanılmaktadır. (Chu vd. 2011)

TEDDY DANİELS KİŞİLİK BİÇİMİ

Teddy Daniels çok iyi bir gözlemci ve detaylara dikkat eden bir kişilik. Duygusal ve hırslı ve olaylar arasında bağlantı kuran birisi. Kurnazlığı ile her ortamda dikkat çekiyor. Teddy zeki olmasına karşılık mizah yönü kuvvetli bir kişilik. Şüpheci ve gerçekleri araştırmayı seviyor. İnsanlara hızlı güvenen bir yapısının olduğunu görüyorum. Ortağını aşağılaması, alaycı tavırları ve sürekli kendi istediklerini dikte etmesi narsistik kişilik yapılarını gösteriyor. Teddy’i kafasına koyduğu uğruna acımasız ve her şeyi göze alan bir yapıda görüyorum. Teddy özgüvenli bir kişilik kendisine ve tecrübelerine güveniyor, kolay kolay geri adım atan birisi değil. Kuralları hiçe sayıp kendi doğrularının peşinden gidebilecek cesarette.

Zindan Adası Kişilik Bozuklukları

Zindan adasında akıl hastanesi bulunduğu için oldukça farklı kişilik bozuklukları göze çarpmaktadır. Reachel solando sınırda kişilik bozukluğuna sahip birisidir. Kendi ölen kocasını Teddy Daniels sanıp ona sarılması, hastanenin burası bizim evimiz bahçemiz, çocuklarımız da dışarıda demesi bunu doğrular niteliktedir ancak Teddy Daniels’in kendi kocası olmadığını fark etmesi sonradan öfke duyması bize sınırda kişilik bozukluğu olduğunu göstermektedir. Teddy Daniels Dissosyatif Kimlik bozukluğu yani çoklu kişilik bozukluğuna sahip bir bireydir. Teddy’nin karısı Dolares bipolardır ve çocuklarını depresif dönemde bataklıkta boğarak öldürmüştür. Çocuklarını öldüren Dolares’i görünce dolaresi öldürmüş ve o anı aklından silmiştir. Farklı bir kişiliğe bürünen Teddy travmatik anı hatırlayamamakta ancak flash back yaşamaktadır.

Sonuç ve Tartışma

DKB kendini alter kişilikle ortaya koyduğu ve ev sahibi kişiliği gölgede bırakarak baskın çıkmasıyla klinik bir tablo ortaya koyduğu düşünülmektedir. DKB’ de genetik faktörlerin etkisi henüz çalışmalarla ortaya konulmamıştır. Filmde Teddy Daniels travma sonrası stres bozukluğu, DKB belirtileri göstermektedir. Daniels araştırmada bahsedilen  hangisi daha kötü canavar olarak yaşamak mı yoksa iyi bir insan olarak ölmek mi  sorusuyla intihar edip etmediği  akıllarda soru işaretleri bırakmıştır, son saniye lobotomi aletine attığı bakış bana intiharı hatırlatmıştır. Buna göre DKB intiharı içinde oldukça fazla barındıran bir bozukluktur.  DKB’ nin ortaya çıkmasında en fazla rol oynayan sebepler ise çocukluk yaşı travmaları, ihmal, istismar, ensest vakalardır. Bireyler hatırlamak istemedikleri  acı verici olayları baskın kişilikle bastırmaktadırlar. DKB’ nin tedavisinde intiharı önleyici yaklaşımlar söz konusudur. Psikoterapi boyutunda ise  travma merkezli alyans modelinin oldukça etkili olduğu görülmüştür. Diğer taraftan travma odaklı terapilerin de etkinliği gözlemlenmiştir.

Kaynakça

BOZUKLUĞU, D. K. (y.y.). DİSSOSİYATİF BOZUKLUKLAR.

ÖZTÜRK, E., & DERİN, G. (2021). Dissosiyatif Bozukluklarda Kendine Zarar Verme Davranışları ve İntihar Eğilimleri: Travma Perspektifinden Psikoterapötik Bir Değerlendirme. Aydın İnsan ve Toplum Dergisi, 7(1), 9–31.

SONER, S., & AYKUT, S. (2017). Dissosiyatif kimlik bozukluğu temelinde sosyal bir sorun: ensest ve sosyal hizmet. Türkiye Sosyal Hizmet Araştırmaları Dergisi, 1(2), 129–141.

Simons, M., Minson, S. E., Sladen, A., Ortega, F., Jiang, J., Owen, S. E., … & Webb, F. H. (2011). The 2011 magnitude 9.0 Tohoku-Oki earthquake: Mosaicking the megathrust from seconds to centuries. science, 332(6036), 1421-1425.

Müller, M., Öztürk, E., Arlov, Ø., Gatenholm, P., & Zenobi-Wong, M. (2017). Alginate sulfate–nanocellulose bioinks for cartilage bioprinting applications. Annals of biomedical engineering, 45, 210-223